Grzyb Reishi w przyrodzie jest niezwykle rzadkim i cennym okazem. Rośnie w górskich, gęsto zalesionych regionach Chin i Japonii na terenach o wysokiej wilgotności i małym stopniu nasłonecznienia. Grzyb Reishi znany jest pod wieloma różnymi nazwami. Nazwa Reishi lub mannentake stosowana jest w Japonii.

W Chinach znany jest on powszechnie pod nazwą „ling zhi” (lub w innej pisowni „ling chih” oraz „ling qi”), czyli „rośliny wzmacniającej ducha”. Nazywano go tam również „rośliną nieśmiertelności”,„ grzybem rosnącym na kamieniu”, „grzybem dziesięciotysiącletnim” oraz „grzybem mocy duchowej”. Ze względu na trudność znalezienia dziko rosnącego grzyba, ochrzczono go również mianem „grzyba widmo”.

Dziko rosnące grzyby Reishi występują rzadko w Azji, Ameryce Południowej, Europie oraz Ameryce Północnej na korze drzew liściastych, zwykle martwych lub też na pniakach i korzeniach. Ze względu na rzadkość występowania grzybów Reishi przez całe tysiąclecia były one nadzwyczaj trudno dostępne, a ze względu na ich walory lecznicze oraz uznawanie ich za talizman broniący osobę lub domostwo przeciw złym duchom, ceniono je wyżej od złota. Stanowiło to główna przyczynę, że do lat siedemdziesiątych, ze względu na ich niedostępność, nie istniała możliwość przeprowadzania na szerszą skalę badań naukowych i klinicznych, które pozwoliłyby na potwierdzenie własności leczniczych tych grzybów.

Proces hodowli Reishi jest bardzo skomplikowany, wieloetapowy i czasochłonny. Hodowlę prowadzi się w odpowiednio zaprojektowanych cieplarniach lub też w lasach spełniających wszystkie wymogi klimatyczne i rosnących na odpowiedniej glebie.

Substancje farmakologicznie aktywne zawarte w grzybach terapeutycznych

Składniki farmakologicznie czynne występujące w Reishi to:

• węglowodany tak z grupy cukrów prostych, jak i wielocukrów,
• aminokwasy,
• niewielkie ilości białek i soli nieorganicznych,
• związki sterydowe,
• trójterpeny,
• lipidy,
• alkaloidy,
• glukozyd kumaryny,
• olejki lotne oraz witaminy – ryboflawinę (witamina B2) i kwas askorbinowy, jony wapnia, cynku, manganu, żelaza, miedzi i germanu.

Badania ostatnich lat wykazały, że najbardziej wartościowe z punktu widzenia walorów leczniczych są zarodki grzyba Reishi, które zawierają cholinę, betainę, kwas lignocerynowy, kwas stearynowy, kwas palmitanowy, kwas pirofosfatydowy.

Najważniejszymi klasami związków farmakologicznie czynnych, których obecność stwierdzono w grzybach Reishi, są specyficzne rodzaje wielocukrów (polisacharydów) oraz trójterpeny. Wiele spośród tych wielocukrów wykazuje własności immunostymulujące oraz przeciwnowotworowe. Występują one głównie w formie beta-D-glukanów związanych z aminokwasami.

Beta-D-glukan. zwany również G-I, jak również arabinoksyglukan (GL-1) wykazują silne działanie przeciwnowotworowe, potwierdzone doświadczalnie w przypadku mięsaka 180.

Wzbogacone w wielocukry frakcje wyciągów z grzybów Reishi wykazują zdolność pobudzania makrofagów do wytwarzania większych ilości czynnika martwicy nowotworów TNF-α oraz wielu interleukin. Część cukrowa tych związanych z białkami wielocukrów składa się z glukozy, galaktozy, mannozy oraz niewielkich ilości ksylozy i fukozy, natomiast część białkowa zawiera około 17 różnych typów aminokwasów.

Drugą, ważną z punktu widzenia ich walorów leczniczych, grupą związków, które wyodrębniono z grzybów Reishi są trójterpeny, a szczególnie kwasy ganoderowe. Większość z nich charakteryzuje się wyjątkowo gorzkim smakiem. Badania wykazały, że posiadają one działanie adaptogenne, przeciwnocyceptywne, obniżają wysokie ciśnienie krwi i działają jako inhibitory enzymu przekształcającego angiotensynę (ACE), hamują reduktazę HMG-CoA oraz syntezę cholesterolu.

Stanowią również główne składniki inhibitujące uwalnianie histaminy są również odpowiedzialne za działanie przeciwalergiczne. Kwasy ganoderowe R i S chronią przed zatruciami wątroby, a inne spośród kwasów ganoderowych wykazują działanie przeciwnowotworowe, np. w przypadku raka wątroby. Stwierdzono, że trójterpeny pochodne lanostanu wykazują działanie cytotoksyczne. Uważa się, że trójterpeny są również odpowiedzialne za zdolności Reishi do zapobiegania chorobie górskiej. Stwierdzono również, że działają one jako antyutleniacze, przyspieszają proliferację  komórkową szpiku kostnego, zwiększają aktywność komórek NK,  wykazują działanie  immunostymulujące.

Wykorzystanie grzybów Reishi w leczeniu i profilaktyce

Na Wschodzie, głównie w Chinach i Japonii, grzyby Reishi zdobyły sobie najbardziej  poczesne miejsce w panteonie roślin leczniczych, uznawanych za dar bogów. Często traktowane były, jako ostatnia deska ratunku w przypadku nieuleczalnych chorób, głównie nowotworowych. Przez całe wieki otaczano je wręcz religijną czcią. Reishi od tysiącleci cieszy się również ogromną popularnością w wielu innych krajach Dalekiego Wschodu, między innymi w Korei, Tajlandii, Malezji, Wietnamie, Indonezji i na Tajwanie. W tradycyjnej medycynie Wschodu grzyb Reishi zalicza się do kategorii leków roślinnych typu „Fu Zhen”, czyli odpowiednika leku immunoterapeutycznego i do grupy leków wzmacniających oraz adaptogenów. Jego działanie obniżające ciśnienie krwi, przeciwkaszlowe, wykrztuśne, przeciwbakteryjne, antywirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwnowotworowe, przeciwalergiczne oraz zapobiegające wielu schorzeniom i przedłużające życie, są w tych krajach znane i wysoko cenione od wielu lat.

Grzyby Reishi jako adaptogen

Nazwa i koncepcja adaptogenu wprowadzona została w 1947 roku przez rosyjskiego uczonego N. Łazarewa. Za adaptogeny uznano leki roślinne, które zwalczają szkodliwe skutki stresu, wpływają na poprawę zdrowia i dobrego samopoczucia oraz zwiększają sprawność fizyczną. Odgrywają kluczową rolę w zabiegach o przedłużenie długości życia. Najbardziej popularną rośliną wykazującą działanie adaptogenne jest żeń-szeń syberyjski. Grzyby Reishi wykazują bardzo zbliżone do niego zdolności adaptogenne. Zgodnie z definicją, adaptogeny są naturalnymi środkami roślinnymi, spełniającymi następujące kryteria:

•  Zwiększają niespecyficzne zdolności obronne organizmu oraz jego zdolność do zapobiegania szkodliwym skutkom zewnętrznych i wewnętrznych czynników stresujących, takich jak stres fizyczny i emocjonalny, przemęczenie, depresja oraz stany chorobowe.

•  Normalizują pracę wielu układów organizmu, głównie poprzez ich oddziaływanie na system neuro-endokronologiczny.

•  Są całkowicie bezpieczne w użyciu i nie wywołują żadnych negatywnych skutków ubocznych. Badania naukowe ostatnich lat sugerują, że substancje adaptogenne zwiększają zdolności komórkowe do wytwarzania i wykorzystania składników pokarmowych w okresie, gdy organizm narażony jest na działanie stresu i wysiłku.

Adaptogeny wykazują działanie na poziomie komórkowym, pomagając w odzyskaniu równowagi wielu funkcji organizmu oraz stymulując procesy regeneracji. Adaptogeny podwyższają obronność organizmu, głównie poprzez wspomaganie i utrzymywanie właściwej równowagi pracy układu hormonalnego. Badania laboratoryjne wykazały, że wspomagają one pracę nadnerczy, pomagają komórkom w lepszym wykorzystaniu tlenu oraz podnoszą wydajność oddychania komórkowego. Współczesne badania wskazują na bliską współpracę i silny wzajemny wpływ układu nerwowego, hormonalnego oraz immunologicznego. Tak więc, stabilizujący wpływ adaptogenów na równowagę hormonalną prowadzi w konsekwencji do wzmocnienia efektywności układu odpornościowego.

Wiele adaptogenów, a szczególnie grzyby Reishi, dzięki wyjątkowo wysokiej w nich zawartości organicznych związków germanu, przejawiają swoje działanie poprzez zwiększenie poboru i efektywności wykorzystania tlenu przez komórki organizmu, równocześnie jednak chroniąc je pzed szkodliwym działaniem wolnych rodników, które wytwarzane są w większych  ilościach w wyniku obecności podwyższonego stężenia tlenu. W trakcie infekcji oraz ekspozycji na stres wzrasta aktywność układu immunologicznego, z czym również wiąże się znaczny wzrost stężenia wolnych rodników. W takich przypadkach bardzo cenne okazuje się działanie adaptpgenów jako, antyutleniaczy. Głównymi składnikami grzybów Reishi odpowiedzialnymi za ich działanie adaptogenne są 1,3-beta-glukany, kwasy ganoderowe, kwas gama-aminomasłowy, organiczne związki germanu oraz adenozyna.

Adenozyna wykazuje działanie relaksujące mięśnie szkieletowe, działa uspokajająco na centralny układ nerwowy oraz przeciwdziała stymulującemu działaniu kofeiny.

Grzyby Reishi a system immunologiczny

System immunologiczny czyli układ odpornościowy broni nas przed mikroorganizmami, pasożytami oraz uczestniczy w obronie przeciwnowotworowej organizmu. Wiele walorów zdrowotnych grzybów Reishi, które w dużej mierze wyjaśnić mogą ich ogromną popularność w medycynie Wschodu, wiąże się z ich działaniem tonującym, stymulującym i modulującym system immunologiczny. Duża liczba bioaktywnych składników wyodrębnionych w ostatnich latach z grzybów Reishi wykazuje działanie przeciwnowotworowe, przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne oraz przejawia własności immunostymulujące i immunomodulujące.

W badaniach klinicznych przeprowadzonych w Chinach z udziałem 2000 pacjentów cierpiących na przewlekłe zapalenie oskrzeli, podawanie stężonego wyciągu z grzybów Reishi w ponad 60% przypadków prowadziło do pozytywnych wyników terapii. Reishi wykazuje szerokie spektrum działania przeciwwirusowego oraz przeciwbakteryjnego, przejawiając skuteczność między innymi w odniesieniu do wirusów grypy oraz bakterii z grupy pneumokoków, streptokoków, stafilokoków, pałeczek okrężnicy, bakterii wywołujących czerwonkę oraz bakterii z grupy pseudomonas. Wielocukry z Reishi okazały się być pomocne dla osób zarażonych wirusem Epsteina-Barra, który odpowiedzialny jest za mononukleozę. Kwasy ganoderowe wykazują działanie przeciw wirusowi HIV i nawet w niewielkich dawkach zmniejszają replikację wirusa o 50%. W połączeniu z innymi roślinami leczniczymi Reishi stosowane jest obecnie w leczeniu AIDS oraz związanych z nim schorzeń, jak również w terapii przewlekłego zmęczenia. Substancje stymulujące system immunologiczny działają głównie na drodze zwiększenia aktywności fagocytowej makrofagów.

Makrofagi to rodzaj białych ciałek krwi, które „pożerają” i niszczą patogeny, takie jak bakterie, komórki drożdży, zaatakowane wirusami komórki organizmu itp. Występują one w dużych ilościach w błonach śluzowych – głównie układu trawiennego, moczowego i oddechowego. Odgrywają one również ważną rolę w pracy układu siateczkowo-śródbłonkowego, związanego ze śledzioną, wątrobą oraz tkanką limfatyczną, który pochłania i magazynuje końcowe produkty przemiany materii oraz związki toksyczne, usuwając je z organizmu. Makrofagi oraz inne fagocyty stanowią tarczę ochronną organizmu i działają jako pierwsza linia obrony. Stymulacja tej części systemu immunologicznego pomaga w zabezpieczeniu przed przeziębieniami, grypą oraz wieloma rodzajami infekcji, nie pozwalając patogenom na zapoczątkowanie procesu chorobowego. Substancje zawarte w grzybach Reishi, głównie wielocukry, uaktywniają makrofagi, prowadząc do uwolnienia cytokin, tlenku azotu oraz innych mediatorów.

Cytokiny wytwarzane i wydzielane przez zaktywowane komórki układu immunologicznego są cząsteczkami regulującymi wiele różnorodnych procesów w organizmie. Oddziaływując na wiele komórek, cytokiny są mediatorami reakcji zapalnych i immunologicznych oraz uczestniczą w regulacji krwiotworzenia. Spełniają ważne funkcje w utrzymaniu wyższych funkcji organizmu i odgrywają kluczową rolę w regulowaniu homeostazy, poprzez kontrolę podziałów komórkowych, proliferacji oraz apoptozy. Grzyby Reishi w profilaktyce i leczeniu chorób nowotworowych Jedną z najcenniejszych własności prewencyjnych i terapeutycznych grzybów Reishi jest ich działanie przeciwnowotworowe.

Własności przeciwnowotworowe grzybów Reishi oraz preparatów sporządzonych w oparciu o ich wyciągi, wykorzystywane są na szeroką skalę w Chinach oraz innych krajach azjatyckich, a ostatnio również co raz częściej w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie. Rząd japoński uznał oficjalnie Reishi, jako roślinę leczniczą wspomagającą terapię raka. Za główny mechanizm działania przeciwnowotworowego grzybów Reishi uznaje się wywołane, zawartymi w nich wielocukrami, zwiększenie aktywności systemu immunologicznego. Spośród wielu wielocukrów najbardziej aktywne w tym względzie są beta-D-glukany. Wiele danych wskazuje na to, że działają one na drodze wiązania się z powierzchnią leukocytów lub białkami surowicy odpornościowej, prowadząc do aktywacji makrofagów, limfocytów pomocniczych, komórek NK oraz innych komórek układu immunologicznego.

Zaktywowane komórki efektorowe powodują wzrost produkcji cytokin takich jak czynnika martwicy nowotworów TNF-α, interleukin, interferonów, tlenku azotu oraz przeciwciał. Regresja nowotworów w różnych modelach zwierzęcych przypisana była uszkodzeniom naczyniowym prowadzącym do zaburzenia dopływu krwi do tkanek nowotworowych, jak również martwicy wywołanej komórkami T oraz lokalną produkcją TNF-α. Badania kliniczne dokonane na grupie 48 pacjentów cierpiących na zaawansowane stadia raka nerek, żołądka oraz piersi, potwierdziły ogromną użyteczność zażywania wyciągu Reishi, w połączeniu z chemio i radioterapią. Podobnie, pozytywne wyniki uzyskano w przypadku pacjentów w III stadium raka nosowo-gardłowego oraz w białaczce myeloblastycznej. U 5 pacjentów w III stadium zaawansowania raka nosowo-gardłowego podawano wysokie dawki Reishi w ciągu l tygodnia przed planowanym skojarzonym leczeniem radio- i chemioterapia, w czasie i po skończeniu tego leczenia, w sumie przez 8 miesięcy. Po 40 dniach leczenia u wszystkich chorych stwierdzono wyraźne zmniejszenie się rozmiarów guza. Po 90 dniach stwierdzono, natomiast całkowitą regresję nowotworu, którą obserwowano przez dalszych 3,5 roku. Pacjenci ci znieśli leczenie w dobrym stanie ogólnym, z mało nasilonymi nudnościami i wymiotami, przejściowymi zaburzeniami żołądka i bólów gardła. Odczuwali również mniejsze bóle.

Przeprowadzono zakrojone na szeroką skalę badania kliniczne wodnego wyciągu z grzybów Reishi dostępnego w sprzedaży w Hong Kongu. Nowej Zelandii oraz w Australii pod nazwą Ganopoly. W badaniach uczestniczyło 143 pacjentów, którzy uprzednio przeszli leczenie przy użyciu konwencjonalnej chemioterapii i którzy znajdowali się w zaawansowanych stadiach raka płuc, raka sutka, wątroby, raka okrężniczo-odbytniczego, raka prostaty, pęcherza, mózgu oraz chłoniaka nieziarniczego. U znaczącej liczby pacjentów stwierdzono poprawę paliatywnych efektów choroby nowotworowej, takich jak pocenie się i bezsenność oraz stabilizację choroby przez okres 12 do 50 tygodni. Wśród osób, u których nastąpiła stabilizacja choroby, stwierdzono znaczny wzrost aktywności mitogennych limfocytów oraz podwyższenie o 75% aktywności komórek NK. Badania te wykazały, że ekstrakt Ganopoly może spełniać korzystną rolę, jako dodatek leczenia u pacjentów w zaawansowanym stadium rozwoju nowotworów.